Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu, osnovano 28. jula 1861. godine, predstavlja najstariji profesionalni teatar Srba. Ova institucija je nastala kao rezultat želje Jovana Đorđevića, značajnog srpskog nacionalnog radnika, koji je, podstaknut gostovanjem pozorišne družine Jovana Kneževića 1860. godine, odlučio da se posveti osnivanju profesionalnog teatra sa nacionalnim repertoarom.
Đorđević je zajedno sa svojim saradnicima, među kojima su bili Svetozar Miletić i Jovan Jovanović Zmaj, uvideo važnost osnivanja stalne pozorišne kuće. U tom smislu, on je pisao seriju tekstova u novosadskom Srbskom dnevniku, pozivajući bolje stojeće sunarodnike da finansijski podrže ovu važnu nacionalnu instituciju. Odluka o osnivanju pozorišta doneta je na sednici Srpske čitaonice, pod predsedavanjem Svetozara Miletića, 28. jula, što u julijanskom kalendaru odgovara 16. julu 1861. godine.
Osnivanje Srpskog narodnog pozorišta je predstavljalo patriotski čin, a Srpska čitaonica je bila ključna u finansiranju i pružanju podrške novoj instituciji. Formalna dozvola za rad pozorišta dobijena je 1865. godine. U to vreme, Novi Sad je postao vodeći kulturni centar Srba u Austrijskom carstvu, dok su ključne nacionalne institucije često bile smeštene u Pešti.
Nakon tragičnih događanja iz 1848. i 1849. godine, kada je Novi Sad pretrpeo velike gubitke, grad je doživeo preporod u ranim šezdesetim. U tom periodu, veliki broj obrazovanih i dobrostojećih Srba živeo je u gradu, gde je približno tri četvrtine poslovanja bilo u njihovim rukama. Tradicija pozorišta među Srbima postojala je već od ranije, a pozorišne trupe su delovale u raznim mestima, uključujući Sremske Karlovce i Budim.
Jedan od ciljeva osnivanja pozorišta bio je podizanje svesti o važnosti dramske književnosti i kulture među Srbima, kao i jačanje nacionalnog identiteta. Društvo za Srpsko narodno pozorište osnovano je 29. i 30. maja 1862. godine, a svako ko je želeo da postane član mogao je donirati iznos od 50 forinti.
Jovan Đorđević je postavljen za prvog upravnika Srpskog narodnog pozorišta, a prva postava pozorišta uključivala je značajne glumce, među kojima su bili Dimitrije Ružić, Kosta Hadžić i Mihailo Gavrilović. Prva predstava koju je pozorište izvelo bila je komedija „Prijatelji“ autora Lazara Lazarevića.
Godine 1895. Srpsko narodno pozorište je, zahvaljujući donaciji Lazara Dunđerskog, dobilo svoju namenski građenu zgradu, poznatu kao Dunđerskovo pozorište. Nažalost, ovo reprezentativno zdanje je izgorelo 1928. godine, a nalazilo se na prostoru današnjeg hotela „Vojvodina“.
Osnivanje Srpskog narodnog pozorišta je značajno uticalo na kulturni život u Novom Sadu i šire, postavljajući temelje za dalji razvoj srpske dramske umetnosti i pozorišne tradicije. Ova institucija je igrala ključnu ulogu u očuvanju i promociji srpske kulture, a njena tradicija se nastavlja i danas, kada je Srpsko narodno pozorište jedno od najvažnijih kulturnih mesta u Srbiji.
Uloga pozorišta u društvenom i kulturnom životu Srba je neprocenjiva, a njegovo postojanje simbolizuje otpor prema stranim kulturnim uticajima i težnju za očuvanjem nacionalnog identiteta. Srpsko narodno pozorište ostaje stub srpske kulture i umetnosti, a njegovo nasleđe se prenosi na buduće generacije.
